بیماریهای کلیوی: تشخیص و درمان
بیماریهای کلیوی به شرایطی اطلاق می‌شوند که در آن‌ها کلیه‌ها، اندام‌های لوبیایی‌شکل حیاتی که مسئول فیلتر کردن مواد زائد و آب اضافی از خون، تنظیم فشار خون، تولید گلبول‌های قرمز و حفظ تعادل الکترولیت‌ها هستند، آسیب می‌بینند یا عملکرد خود را از دست می‌دهند. این بیماری‌ها می‌توانند به صورت حاد (ناگهانی) یا مزمن (پیش‌رونده و طولانی‌مدت) باشند. بیماری مزمن کلیه (CKD) یک وضعیت رو به رشد است که اغلب بدون علامت اولیه پیشرفت می‌کند تا زمانی که عملکرد کلیه‌ها به شدت کاهش یابد. علل شایع CKD شامل دیابت کنترل نشده، فشار خون بالا، گلومرولونفریت (التهاب واحدهای فیلتر کننده کلیه)، بیماریهای پلی‌کیستیک کلیه (توده‌های پر از مایع در کلیه‌ها)، و مصرف طولانی‌مدت برخی داروها است. تشخیص زودهنگام برای جلوگیری از آسیب بیشتر و مدیریت مؤثر بیماری حیاتی است.
تشخیص بیماریهای کلیوی معمولاً از طریق ترکیبی از آزمایشات آزمایشگاهی و تصویربرداری صورت می‌گیرد. آزمایشات خون شامل اندازه‌گیری سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) هستند؛ افزایش این مواد نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه است. محاسبه نرخ فیلتراسیون گلومرولی تخمینی (eGFR) بر اساس سطح کراتینین، سن و جنسیت، بهترین معیار برای ارزیابی عملکرد کلیه است. آزمایشات ادرار نیز برای بررسی وجود پروتئین (پروتئینوری) یا خون (هماتوری) در ادرار انجام می‌شوند، که هر دو می‌توانند نشانه‌ای از آسیب کلیه باشند. در برخی موارد، برای تشخیص دقیق‌تر علت بیماری و میزان آسیب، ممکن است از تصویربرداری کلیه‌ها (مانند سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا MRI) و حتی بیوپسی کلیه (برداشتن نمونه کوچکی از بافت کلیه برای بررسی میکروسکوپی) استفاده شود.
درمان بیماریهای کلیوی به علت اصلی بیماری و مرحله آن بستگی دارد و هدف آن کند کردن پیشرفت آسیب کلیه، مدیریت علائم و جلوگیری از عوارض است. برای بیماری مزمن کلیه، تمرکز بر کنترل عوامل خطر است:
- مدیریت فشار خون بالا: از طریق داروها و تغییرات سبک زندگی (مانند رژیم غذایی کم‌نمک و ورزش منظم).
- کنترل دیابت: حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی از طریق دارو، رژیم غذایی و ورزش.
- تغییرات رژیم غذایی: رژیم غذایی کم‌پروتئین (برای کاهش بار کلیه)، کم‌سدیم، کم‌پتاسیم و کم‌فسفر ممکن است توصیه شود.
- داروها: استفاده از داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) که می‌توانند به محافظت از کلیه‌ها کمک کنند.
- پرهیز از داروهای نفروتوکسیک: اجتناب از داروهایی که می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند (مانند برخی NSAIDs).
در مراحل پیشرفته بیماری کلیه، زمانی که کلیه‌ها دیگر قادر به انجام وظایف خود نیستند (نارسایی کلیه در مرحله نهایی - ESRD)، نیاز به درمان‌های جایگزین کلیه (کلیه مصنوعی) است. این درمان‌ها شامل:
- دیالیز: فرآیندی که در آن خون بیمار با استفاده از یک دستگاه خارجی (همودیالیز) یا از طریق مایعی که به داخل حفره شکمی تزریق می‌شود (دیالیز صفاقی)، تصفیه می‌گردد. دیالیز معمولاً چندین بار در هفته انجام می‌شود.
- پیوند کلیه: در این روش، کلیه سالم از یک اهداکننده زنده یا متوفی به بیمار پیوند زده می‌شود. پیوند کلیه می‌تواند کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشد و نیاز به دیالیز را برطرف کند، اما نیازمند مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای جلوگیری از رد پیوند است. مدیریت جامع بیماری کلیوی با همکاری تیم درمانی متخصص برای حفظ حداکثر کیفیت زندگی بیماران حیاتی است.