جورابهای فشاری (درمانی): مکانیسم عمل، انواع، نحوه انتخاب و استفا
جورابهای فشاری یا درمانی، ابزاری اساسی و غیرتهاجمی در مدیریت و پیشگیری از بیماری‌های وریدی مزمن، از جمله واریس، ادم (ورم) و پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی (DVT) هستند. این جوراب‌ها با اعمال فشار Graduated (فشار تدریجی) بر روی پاها، به بهبود گردش خون وریدی کمک می‌کنند. مکانیسم عمل، انواع مختلف، و نحوه انتخاب و استفاده صحیح آن‌ها برای کسب حداکثر منفعت درمانی بسیار حائز اهمیت است.
مکانیسم عمل جورابهای فشاری بر پایه اعمال فشار تدریجی است. این بدان معناست که بیشترین فشار در ناحیه مچ پا اعمال می‌شود و به تدریج با حرکت به سمت بالا (ساق پا و ران)، فشار کاهش می‌یابد. این شیب فشار، به وریدها کمک می‌کند تا قطر خود را کاهش دهند و دریچه‌های وریدی آسیب‌دیده بتوانند بهتر بسته شوند. در نتیجه، جریان خون به سمت قلب تسهیل می‌شود، از بازگشت خون به عقب (رفلاکس) جلوگیری می‌گردد و از تجمع مایعات در بافت‌های پا که منجر به تورم می‌شود، پیشگیری می‌گردد. همچنین، با حمایت از دیواره وریدها، به کاهش اتساع آن‌ها و بهبود عملکرد پمپ عضلانی ساق پا نیز کمک می‌کنند. این فرآیند باعث کاهش علائمی مانند درد، سنگینی، خستگی و تورم پاها می‌شود.
انواع جورابهای فشاری بر اساس سطح فشار اعمالی و طول آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. سطح فشار با میلی‌متر جیوه (mmHg) اندازه‌گیری می‌شود و به کلاس‌های مختلفی تقسیم می‌شود:
- فشار کم (15-20 mmHg یا کلاس 1): معمولاً برای پیشگیری از واریس در دوران بارداری، مسافرت‌های طولانی، خستگی پاها و وریدهای عنکبوتی خفیف استفاده می‌شوند.
- فشار متوسط (20-30 mmHg یا کلاس 2): شایع‌ترین نوع و برای درمان واریس، ادم متوسط، پس از اسکلروتراپی یا جراحی وریدی، و پیشگیری از DVT توصیه می‌شوند.
- فشار بالا (30-40 mmHg یا کلاس 3 و بالاتر): برای موارد شدیدتر واریس، زخم‌های وریدی، لنف ادم شدید و پس از DVT استفاده می‌شوند و معمولاً نیاز به تجویز پزشک دارند. از نظر طول، جوراب‌ها می‌توانند تا زیر زانو، تا ران یا حتی جوراب شلواری باشند، که انتخاب آن بستگی به محل و گستردگی مشکل وریدی دارد.
نحوه انتخاب و استفاده صحیح از جورابهای فشاری برای اثربخشی آن‌ها بسیار حیاتی است. برای انتخاب صحیح، نیاز به اندازه‌گیری دقیق پاها (مچ پا، ساق پا، و در صورت لزوم ران) است که معمولاً باید توسط فرد آموزش‌دیده (مانند داروساز یا متخصص تجهیزات پزشکی) و ترجیحاً در ابتدای صبح (قبل از ایجاد تورم) انجام شود. جوراب‌ها باید صبح‌ها، قبل از بلند شدن از رختخواب یا بلافاصله پس از بلند شدن و قبل از شروع تورم پاها، پوشیده شوند. برای پوشیدن آسان‌تر، می‌توان از پودر تالک، دستکش‌های مخصوص یا دستگاه‌های کمک‌کننده استفاده کرد. پوشیدن صحیح، بدون چین و چروک و توزیع یکنواخت فشار، ضروری است. مراقبت و شستشوی منظم نیز برای حفظ خاصیت ارتجاعی و بهداشتی جوراب‌ها توصیه می‌شود. عدم استفاده صحیح یا انتخاب نادرست می‌تواند منجر به ناراحتی یا کاهش اثربخشی درمان شود.